Rytel Aleksander, pseud. wojenny: Michał Aer (1896–1984), lekarz-internista, działacz polonijny w Ameryce. Ur. 30 III w Sokołowie w gub. siedleckiej, był synem Władysława i Anastazji z Gawryszewskich.

Nauki R. pobierał w Warszawie w V Gimnazjum, potem w Szkole Ziemi Mazowieckiej, maturę złożył w r. 1916 w Homlu. W l. 1916–18 studiował prawo i medycynę na uniw. w Charkowie. Zarazem działał w harcerstwie, «Zarzewiu», Polskich Drużynach Strzeleckich, w kursach oświatowych dla polskich robotników na Ukrainie, współorganizował w Charkowie Polskie Koło Medyków. W l. 1918–20 służył ochotniczo w WP jako lekarz, zdemobilizowany został w stopniu podporucznika (ze starszeństwem od 1 VI 1919). W l. 1920–3 studiował medycynę na Uniw. Warsz. Zorganizował wtedy sekcję pomocy materialnej i komisję wydawniczą w Kole Medyków Uniw. Warsz. oraz przewodniczył komitetowi budowy Domu Medyków w Warszawie. Doktoryzował się z interny w r. 1925. W l. 1923–38 był kolejno asystentem i starszym asystentem I Kliniki Chorób Wewnętrznych Uniw. Warsz., a jednocześnie lekarzem Ubezpieczalni Społecznej. Pracę zawodową na Klinice Chorób Wewnętrznych rozpoczął na Uniw. Warsz. pod kierownictwem Edwarda Żebrowskiego oraz w Centrum Wyszkolenia Sanitarnego, z czasem awansował na ordynatora Szpitala św. Stanisława. Był też lekarzem Min. Spraw Zagranicznych (MSZ) w 2. poł. 1. trzydziestych (pracownik kontraktowy) oraz konsulentem MSŻ, Kliniki Otolaryngologicznej Uniw. Warsz. i Ubezpieczalni Społecznej. W l. 1930–31 odbył specjalizację w klinice Ch. Vaqueza w Paryżu. W r. 1934 został w wyniku konkursu ordynatorem Szpitala Wolskiego w Warszawie (ul. Płocka 26), a w r. 1938 jego dyrektorem. Był wziętym internistą.

R. publikował wiele prac i artykułów z kardiologii, procesów trawiennych, przemiany materii, krzepnięcia krwi, chorób płucnych, potem też tropikalnych, schorzeń stawowych w „Polskiej Gazecie Lekarskiej” (m. in. Wartość lecznicza histaminy w leczeniu chorób stawowych, 1934), w „Warszawskim Czasopiśmie Lekarskim” (m. in. Współczesny stan poglądów na etiologię i patogenezę cierpień stawowych, 1931), „Lekarzu Wojskowym”, „Nowinach Lekarskich”, „Polskim: Archiwum Medycyny Wewnętrznej” (którego z polecenia Witolda Orłowskiego był wydawcą), wydawał i redagował czasopismo „Lekarz Ubezpieczalni”. W czasopiśmie „Nowe Książki” kierował działem medycznym, liczne artykuły i recenzje umieszczał w codziennej prasie warszawskiej. Do większych prac R-a należały: Bakteriologia (W. 1924–5 I–II; opracowanie wykładów Romana Nitscha), Wpływ czynników fizycznych, fizjologicznych i niektórych patologicznych na przemianę spoczynkową (W. 1930), Etiologia schorzeń stawowych (P. 1931, toż Etiologie de lesions articulaires, „Acta Reumatologie” 1932), O stosowaniu jodu w gruźlicy (W. 1931), Kiła stawów (W. 1932), Melodia serca (W. 1932), Małopłytkowość wtórna (Kr. 1938, wraz z Mikołajem Dziewanowskim). R. należał do zarządu Warszawsko-Białostockiej Izby Lekarskiej i był prezesem jej rady; jako członek Naczelnej Izby Lekarskiej i jej sekcji dla współpracy międzynarodowej doprowadził m. in. wiosną 1939 do przyjazdu 37 lekarzy litewskich dla poznania stanu polskich szpitali i uzdrowisk oraz udziału w zjeździe Tow. Przeciwgruźliczego w Gdyni. Przewodniczył także Zrzeszeniu Lekarzy Ubezpieczalni Społecznej, Zjednoczeniu Lekarskiemu, Rodzinie Lekarskiej, był członkiem Tow. Internistów Polskich.

Z wybuchem drugiej wojny światowej rozpoczął się nowy okres w życiu R-a. Wysłany służbowo 12 VIII 1939 do Kanady i USA pozostał tam na zawsze. Początkowo praktykował w Toronto i był wykładowcą na wydziale farmakologicznym tamtejszego uniwersytetu. Po ukończeniu w tym mieście kanadyjskiej szkoły oficerskiej mianowano go komendantem rekrutacyjnego ośrodka WP w Windsorze (Ontario) dla polskich ochotników z Kanady i przybywających uchodźców z Francji (używał wtedy pseud. Michał Aer), potem został naczelnym lekarzem polskich sił zbrojnych w Kanadzie. Dla Polskiego Wydz. Lekarskiego w Edynburgu uzyskał wtedy od armii kanadyjskiej pełne wyposażenie chirurgiczne i fachową bibliotekę. Wiele wysiłku włożył też w organizowanie pomocy dla polskich obozów jenieckich. Jego aktywność spowodowała, że umieszczony został przez wywiad niemiecki na liście stu Polaków, którzy mieli zostać zgładzeni (wiadomość o tej liście i jej składzie przekazał w r. 1945 Stanisław Kutrzeba). W l. 1943–7 jako członek polskiej delegacji w Organizacji Narodów Zjednoczonych do Spraw Pomocy i Odbudowy (UNRRA) położył wielkie zasługi dla kraju, pracując w sekcji zaopatrzenia sanitarnego, komisji dla rehabilitacji więźniów obozów koncentracyjnych i obozów jenieckich oraz w komisji repatriacyjnej.

Po drugiej wojnie światowej R. przeniósł się do USA, początkowo do Detroit, potem do Chicago i poświęcił się praktyce, rezygnując z proponowanych mu katedr interny w Emory College uniw. w Toronto, czy uniw. w Szanghaju.

Głównie jednak R. poświęcił się działalności polonijnej w USA i Kanadzie oraz pomocy dla kraju. Dla wzbogacenia Gł. B. Lek. i innych naukowych placówek lekarskich i klinik zorganizował Komitet Pomocy Naukowo-Lekarskiej. Założył w r. 1946 Związek Polskich Lekarzy w USA (Polish Medical Aliiance), któremu przewodniczył w l. 1947–76, potem był jego prezesem honorowym. Poza tym należał do Zrzeszenia Profesorów i Docentów Polskich Szkół Akademickich na Obczyźnie oraz amerykańskich towarzystw internistów, kardiologów i in. Współpracował ściśle z „Journal of American Medical Association” jako referent polskiej (krajowej i polonijnej) medycznej twórczości naukowej. Początkowo wydawał i redagował miesięcznik „Historia Medycyny Polskiej”, w l. 1956–77 kwartalnik „Polish Medical Science and History Bulletin”, w którym umieszczono wtedy 524 większe oryginalne prace, w tym 79 z historii polskiej medycyny, liczne sprawozdania z działalności polskich uczelni i naukowych instytutów medycznych, kilka tysięcy streszczeń i recenzji. Dzięki wpływom R-a rząd Stanów Zjednoczonych uchylił w stosunku do Polski jako pierwszego kraju zakaz wywozu produkowanej wtedy w USA szczepionki przeciwko poliomyelitis (chorobie Heinego-Medina).

R. propagował w USA polską naukę, sztukę i kulturę, zorganizował w Nowym Jorku Kongres Polskich Uczonych. Był wiceprzewodniczącym oddziału Polskiego Instytutu Nauki i Sztuki w USA, w r. 1966 zorganizował w Chicago wielką polską wystawę milenijną. W r. 1973 dzięki jego staraniom wystawiono w centrum Chicago przed planetarium wspaniały pomnik ku czci Kopernika (przy znacznym wkładzie finansowym R-a). W r. 1976 doprowadził do naukowego zjazdu lekarzy polonijnych w Warszawie i wtedy ufundował w Szpitalu Wolskim pamiątkową tablicę z nazwiskami ofiar masakry dokonanej przez Niemców na personelu lekarskim i chorych w czasie powstania warszawskiego w dn. 5 VIII 1944. Akad. Med. w Warszawie uczciła go w r. 1976 doktoratem honoris causa. Otrzymał też amerykańską Nagrodę Mądrości i Honoru.

Nadal R. wiele publikował (samych książek i broszur 42, liczne artykuły – bibliografii ich brak), m. in. Pomoc powojenna dla Polski (Detroit 1943), Nicolaus Copernicus, Physician and Humanitarian (Chicago 1956), El sexagésimo aniversario de la proueba de sedimentation des cubierta por Edmund Biernacki („Gazeta Medica” (Ecuador) 1957 z. 6), Jak zainteresować świat medycyną polską („Służba Zdrowia” 1958 nr 6), Leczenie zaburzeń równowagi wodnoelektrolitycznej płynami standartowymi w USA („Polskie Arch. Med. Wewn.” 1958 z. 4), Indie – kraj kontrastów, („Dzien. Związkowy” (Chicago) 1964), Pomnik Mikołaja Kopernika w Chicago (Chicago 1983). W r. 1954 na III Międzynarodowym Kongresie Medycyny Wewnętrznej w Szwecji wygłosił dwa referaty: The Dangers of Selfmedication with Cortisone and of Neglect of the Sings of Acute Adrenocortical Insufficiency oraz The Value of Local Treatment of Arthritis and Related Conditions by Injections of Hydrocortisone Acetate. R. zmarł 15 XI 1984 w Dayton Beach na Florydzie, pochowany został w Chicago w grobowcu rodzinnym. Odznaczony był m. in. Krzyżem Walecznych, Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski.

R. był żonaty trzykrotnie, po raz pierwszy z Genowefą (nazwiska nie udało się ustalić), po raz drugi z dr Pauliną z Dubeltowiczów, lekarzem pediatrą, potem z dr Ireną ze Stosiów, również lekarzem, która po jego śmierci wróciła do Warszawy; z pierwszego małżeństwa miał syna Wiesława (1928–1944), który zginął w powstaniu warszawskim, z drugiego syna Michała (1934–1991), lekarza, profesora Medical College of Wisconsin; trzecie małżeństwo pozostało bezdzietne.

Konopka, Pol. bibliogr. lek. 1939–45; tenże, Polska bibliografia lekarska za l. 1926/7; toż za r. 1946; Bolek, Who’s who in Polish America; Łoza, Czy wiesz, kto to jest? Uzup. (fot.); Rocznik Lekarski RP na 1933/34 rok, W. 1933; toż na 1936 rok, W. 1936; toż na 1938 rok, W. 1938; Rocznik Oficerski, W. 1923, 1924; Rocznik Służby Zagranicznej MSZ RP, W. 1938 s. 267; Spisy i składy Uniw. Warszawskiego za l. 1923–38; – Marcinkowski T., Doktór Aleksander Rytel, „Stolica” 1986 nr 43 (fot.); tenże, Dr Aleksander Rytel (1896–1984), „Arch. Hist. i Filoz. Med.” 1987 s. 479–85 (fot.); Polska służba zagraniczna po 1 września 1939 r., Londyn 1954 s. 137; Spotkanie uczonych polskich, Kr. 1974 s. 205–9, 259; Woźniewski Z., Rys historyczny Szpitala Wolskiego w Warszawie 1877–1939, W. 1948 s. 80–81 (fot.); tenże, Szpital Wolski w Warszawie w latach okupacji, W. 1960 s. 10; – Nir R., Źródła do historii Polonii, Orchard Lake 1982; Sprawozdania z działalności Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Warszawskiego 1929/30 s. 85 -6, 1930/1 s. 115, 118–19, 1931/2 s. 89–90, 93, 1932/3 s. 74, 1933/4 s. 43, 1934/5 s. 45; – „Nasza Ojczyzna” 1985 s. 3 (fot.); – Nekrologi z r. 1984: „Dzien. Pol.” nr 277, „Dzien. Wieczorny” nr 303, „Przekrój” nr 2000; „Życie Warszawy” nr 282, 303, 1985 nr 265; – B. Pol. w Paryżu: Mater. do Słown. Biogr. Lama (własność Tow. Hist.-Liter.); Gł. B. Lek.: rkp. prac i korespondencja R-a w zbiorach specjalnych; – Informacje synowej R-a, Krystyny Rytel z Elm Grove.

Stanisław Marian Brzozowski